cormacburke.me.ke

            Canon 1095 statuit: "Sunt incapaces matrimonii contrahendi: 1° . qui sufficienti rationis usu carent; 2° . qui laborant gravi defectu discretionis iudicii circa iura et officia matrimonialia essentialia mutuo tradenda et acceptanda; 3° . qui ob causas naturae psychicae obligationes matrimonii essentiales assumere non valent" .

            2. - Tria diversa capita incapacitatis consensualis. Et doctrina et iurisprudentia concordes sunt quod in c. 1095 tria distincta capita incapacitatis consensualis indicantur. "Cum Legislator canonicus in can. 1095 videatur distinxisse sub triplici capite tria diversa nullitatis capita seu incapacitatis..." (c. Pompedda, d. 14 maii 1984: R.R.Dec., vol. 76, p. 275). "Tres species incapacitatis psychicae in canone 1095 delineantur" (c. Boccafola, d. 23 iunii 1988: vol. 80, p. 429). "If lin c. 1095] the Legislator has determined three different incapacities for contracting matrimony, ... we must conclude that the Legislator is treating of three distinct incapacities" (M.F. Pompedda: "Incapacity to assume the essential obligations of marriage", in AA.VV. Incapacity for Marriage, Roma, 1987, p. 195). Etiamsi indubia relatio inter haec tria capita exstat, idem tamen canon quamvis subsumptionem unius capitis in alterum minime iustificat, nec iurisprudentia talem possibilitatem contemplatur.

            3. - Discretio ac prudentia. Invalidans defectus discretionis iudicii relationem habeat oportet non cum persona uti consorte electa, sed (ut ipse canon specifice animadvertit) cum iuribus officiisque essentialibus ipsius matrimonii institutionis. Aliquando, hoc non obstante, adhuc proponitur quod discretio iudicii, illo sensu iuridico quo adhibetur in c. 1095, 2° , exigit "a certain fundamental prudence", quae exprimi debet in "adequate knowledge of the subjects and of the object of matrimonial consent" (cfr. appellata sententia hodie coram nobis: Acta, p. 203). Deinde nascitur idea quod quaevis "erronea" vel "imprudens" electio compartis pro matrimonio consensum invalidat, in quantum gravem defectum discretionis iudicii probat. Uti patet, quis potest logice loqui de "electione erronea" tantum in casu naufragii unionis coniugalis; attamen in tali casu naufragium ipsum fit probatio "erroris" in electione matrimoniali, tum error vice sua exsistentiam gravis invalidantisque defectus discretionis iudicii probat. Hoc sane modo ipsa ruina matrimonii convertitur in elementum fundamentale ad eius nullitatem probandam. Praesuppositiones quae ad huiusmodi circularem argumentationem ferunt, a iurisprudentia reiiciuntur.

            4. - Dictum illud Dr.is Samuelis Johnson adhuc verum est in praegrandi numero casuum: "It is not from reason and prudence that people marry, but from inclination" (Boswell: Life, vol. I, p. 368). Iudicare de sagacitate concretae matrimonialis electionis ecclesiasticis tribunalibus non correspondet; nec eis licet factum quod electio "improvidens" fuisse videatur invocare, uti probationem incapacitatis consensualis ad normam c. 1095, 2° . Canon specifico quidem modo refert invalidantem defectum discretionis iudicii minime ad [iudicium circa] compartem concretam quam quis elegit, nec immo ad "desiderabilia" pro concretis nuptiis ineundis, sed ad essentialia ipsius instituti matrimonialis qua talis; ad huiusmodi essentialia, minime vero ad compartem, discretio iudicii adaequata sit oportet. Invaliditas non provocatur ob erroneum iudicium circa typum personae quem alia pars sibi repraesentat (exceptione facta de casu quo iudicium falsum causatum fuerit per dolum, intra terminos c. 1098), simili quidem modo quo non provocatur ob falsum iudicium circa typum propriae personae ipsius contrahentis. Canon vero exigit minimum requisitum discretionis iudicii; non vero superiorem gradum perceptionis psychologicae (cfr. decis. d. 25 novembris 1993 coram infrascripto: R.R.Dec., vol 85, p. 705).

            5. - Iura/officia matrimonialia: essentialia ac non essentialia. Patet ex expressis terminis c. 1095, nn. 2 ac 3, quod gravis defectus discretionis iudicii quoad iura vel officia coniugalia quae essentialia non sunt, vel incapacitas adsumendi talia elementa non-essentialia, nupturientem minime reddit consensualiter incapacem. Recta igitur applicatio can. 1095, recta scil. pronuntiatio decisionum quae sub canone iustae sint, pendet modo necessario a determinatione qualia effective sint - sub respectu iuridico - essentialia iura vel obligationes matrimonii. Praesenti momento temporis, dicere oportet quod et doctrina et iurisprudentia longe absunt a solutione huius primordialis quaestionis.

            Reapse arduum est determinare "inter tot obligationes matrimonio inhaerentes quaenam sint essentiales quaenam vero, etsi momentosae, non sint essentiales" (U. Navarrete, Iustus Iudex, AA.VV. Munster 1990, p. 272). "Definitis singulis obligationibus, e foedere coniugali descendentibus, in iisdem distingui debet id quod ad substantiam pertinet a ceteris quae essentiae superadduntur... [proinde] videtur essentiales obligationes atque obligationum earundem substantiam definiri posse tantummodo spectata relatione cum possibilitate vel minus ducendi consortii coniugalis, in suis essentialibus proprietatibus (cf. can. 1056) atque in sua duplici ordinatione naturali (cf. can. 1055, § 1)" (c. Pompedda, d. 15 ianuarii 1987: R.R.Dec., vol. 79, p. 12). " Difficile est obligationes essentiales matrimonii plane, diserte et definite indicare, declarare et circumscribere. At procul dubio inter eas recensendae sunt illae e proprietatibus essentialibus matrimonii, unitate et indissolubilitate (can. 1056), derivantes et ad naturalem instituti matrimonialis ordinationem pertinentes, i. e. ad bonum coniugum et ad filiorum generationem et educationem (can. 1055, § 1)" (c. Funghini, d. 23 iunii 1993: vol. 85, p. 472). (cf. quoque Pavanello, P.: Un requisito della perpetuità nell'incapacità di assumere le obbligazioni essenziali del matrimonio, Roma, 1994, p . 108) .

            6. - Affirmationes inaccuratae impraecisaeve hoc in agro adiumento non sunt pro solidis principiis iuridicis elaborandis. Sententia coram nobis hodie invocat, sicut relevantia sub c. 1095, coniugalia "rights and duties of self-revelation, understanding, and sharing" (Acta, 212); addens quod "radical failure to appreciate" haec iura et obligationes incapacitatem consensualem provocat (ib.).

            7. - Duplex difficultas proponenda ac resolvenda esset antequam tribunalia possent tractare de iuribus vel officiis generalibus (quibus deest debita specificatio) - talia ut iura/officia iamiam citata -, sicut pertinentia pro scopo can. 1095, nn. 2 et 3. Prima difficultas est pressius determinare naturam ac sensum eorum (non patet, uti exemplum afferamus, quid practice significet "right of understanding"); nisi hoc fiat, remanent ultra possibilitatem adaequatae analysis iudicialis. Altera difficultas est stabilire non tantum concretam naturam iuridicam huiusmodi iurium/obligationum. sed factum quoque quod essentialia coniugalia iura/officia reapse sint, quia - iteramus - tantum haec habent relevantiam cum agatur de causa nullitatis ad normam c. 1095. Quin negemus quod iura ac officia citata in sententia coram nobis notabile momentum morale possideant, difficulter videmus quomodo possit quis ea iuridice dimetiri, eo necessario modo ut obiectum reivindicationis legalis esse possint.

            Ad iudicialem decisionem de incapacitate consensuali ferendam, non sufficit concludere (si id revera probatum emergit) quod ex. gr. maritus fuisset "arrogans" vel "dominans", etc. Factum quod una pars non adimpleat officia matrimonialia vel non servet iura alterius partis, in se - ad summum - probat malam voluntatem, sed non incapacitatem constitutionalem.

            8. - Incompatabilitas. Iudices quorum decisionem examinare hodie debemus fortem corroborationem suae opinionis de nullitate matrimonii invenerunt in eo quod "marital problems [partium] were the natural outcome of their incompatibility which they failed to heed during the courtship" (212). Incompatibilitas est conceptus psychologicus, quo intenditur impossibilitas instituendi vel conservandi arctam relationem interpersonalem inter duas personalitates concretas. Sub aspectu quidem anthropologiae christianae, considerato quoque fundamentali mandato omnes sine exceptione amandi, dubitandum est num quis umquam loqui possit de incompatibilitate absoluta. Ipsi psychologi aliquando dubia exponunt circa validitatem notionis fundamentalis incompatibilitatis. In una decisione rotali coram Raad, d. 14 aprilis 1975, responsionem psychiatrae legimus: "Your second question involves the concept of 'essential incompatibility'. Do you mean by this, basic, unchangeable and irrevocable incompatibility? If yes, I am not sure it exists" (vol. 67, p. 258).

            9. - Qui "incompatibilitatem" uti argumentum pro incapacitate sub c. 1095 proponit, probare tenetur non tantum quod huiusmodi condicio incompatibilitatis inter partes momento consensus praesens erat (quamvis forse latenter, saltem erga ipsos contrahentes), sed etiam quod iam illo tempore emergere inter eas in eventu debuit. Psychologia vero christiana et illa saecularis hic se verosimiliter ab invicem separabunt. Aliquem vero determinismum sapit sustinere duas personas, in momento nuptiali amore captas, inevitabiliter destinatas esse ad sese post decem vel viginti annos odio prosequendas. Difficile est visu (ac, autumamus, impossibile probatu) mutationem ita radicalem ab initio fuisse inevitabilem. Si mutatio reapse accidit, probabilius de quodam evitabili processu agebatur qui, ob defectum studii, abnegationis, humilitatis et orationis, vitatus non fuit.

            10. - Exsistentia indolum valde disparium inter coniuges impedimentum pro matrimonio contrahendo non est, nec immo est causa incapacitatis consensualis. Non invenitur psychologus qui asserat quod diversitas indolum inter sponsos bonum successum coniugii impossibilem reddit, etiamsi non est dubium quin talis diversitas sit factor qui sponsis imponit necessitatem sedulius nitendi ad inter se consentiendum. Si duae personae - valde diversae quoad indolem vel interesse mutuo amore captae ad nuptias perveniunt, sed in tempore subsequenti una vel alterutra pars omittit necessarios nisus, verisimilior consequentia erit gradualis debilitatio amoris qui locum cedit psychologico sensui "incompatibilitatis". Summus Pontifex, in Allocutione anno 1987 ad Rotae Romanae Auditores, modo speciali attentionem iudicum Ecclesiae erga hanc possibilitatem advocavit: "Il fallimento dell'unione coniugale non è mai in sé una prova per dimostrare l'incapacità dei contraenti, i quali possono aver trascurato, o usato male, i mezzi sia naturali che soprannaturali a loro disposizione, oppure non aver accettato i limiti inevitabili ed i pesi della vita coniugale... per deficienze di ordine morale" (AAS vol. 79 (1987) 1456). Anno vero subsequenti similiter animadvertit quod in pluribus casibus huius generis, "si tratta di persone sostanzialmente normali, ma con diff1coltà che potevano essere superate, se non vi fosse stati il rifiuto della lotta e del sacrificio" (AAS vol. 80 (1988) (1183).

            11. - Insequitur quod iurisprudentia adprobare non potest thesim "relativi discretionis iudicii defectus", scilicet defectus adaequatae aestimationis indolis concretae personae quacum matrimonium quis libere contrahit (qui defectus tunc accipitur sicut probatio incapacitatis consensualis). Notio "relativitatis" utique centralis est in consideratione can. 1095. Attamen, in commate secundo non minus quam in tertio commate canonis, est per respectum ad essentiales obligationes connubii per se, minime per respectum ad indolem alterius partis, quod oportet demonstrare operationem intellectus voluntatisve nupturientis graviter defecisse in momento consensus. Capacitas consensualis, uti a c. 1095 respicitur, non est de persona ad personam, sed de persona ad nuptias.

            "Capacitas eiusmodi ... refertur ac referri debet non de subiecto ad subiectum, sed obiective ad matrimonii obligationes essentiales" (c. Pompedda, d. 19 februarii 1982: R.R.Dec., vol. 74, p. 90).

            Fere omnes nuptias contrahunt cum comprehensione indolis compartis quae minime plena vel impartialis dici potest. Perraro accidit quod persona quam quis eleg it uti c o niug em s e exhibet po s tea in v ita matrimonial i uti multo melior quam id quod apparebat durante consuetudine sponsalicia. Si pars, cuius facultates criticae volitivaeque, uti affirmat, normales sunt, contendit quod alia unio maritalis (scil. cum quavis tertia parte) bonum exitum habere potuisset, minime autem concretum matrimonium contractum (cfr. assertionem actricis in praesenti casu: "I think I would have been ok under normal circumstances, but I was not ready for marriage with this man": Acta, 3), huiusmodi affirmatio de erroneo iudicio facto (quae sane posset quoque esse confessio simplicis defectus illius studii vel deditionis quae in convictu coniugali requiruntur) nullum praebet fulcimentum pro argumento incapacitatis consensualis, sub c. 1095, 2° , ex parte illius personae (sine praeiudicio quoad possibilem nullitatem matrimonii ob incapacitatem alterius partis ad normam c. 1095, 3° , vel ob dolum sub c. 1098).

            12. - Non saepe accidit quod medici, cum diagnosis possibilis pathologiae organicae, physiologicae vel traumatologicae ab eis in casu concreto petitur, sint radicaliter discordes quoad morbum vel condicionem anomalam de qua agitur. E contra, talis discordia inter peritos psychiatricos vel psychologicos, sat frequens est. Hoc indubie correspondet facto quod, sub respectu scientifico, psychiatria ac psychologia longe minus "exactae" sunt quam aliae scientiae quae in studia humanae pathologiae incumbunt ac eam sanare satagunt. Utcumque, quando plures periti psychologici non clare concordes sunt in informationibus quae requiruntur in casu a tribunali, speciales difficultates pro iudice exinde oriuntur. "Patet quod examen conclusionum peritorum accuratius esse debet si illae inter se discrepant" (c. Agustoni, d. 28 februarii 1984: R.R.Dec., vol. 76, p . 130) . Patet quoque quod iudici non licet attendere opinioni minoritariae potius quam aliis, nisi ponderatio omnium quae in Actis inveniuntur praebeat persuadentem corroborationem, sub aspecto factico, illius particularis opinionis.