cormacburke.me.ke

2.         Elementa culturalia. Sat longae iuridicae considerationes praecedunt affirmativae primi gradus decisioni in praesenti causa. In illis Iudex unicus multum momentum tribuit elementis culturalibus ["cultural factors"] "which are operative in the relationship". Huiusmodi elementa, affirmat, "must also be explored and considered by the Judge, not from the point of view of determining whether these factors are in conformity with the Church's beliefs or not, but from the point of view of the impact they have on the actual marital relationship. Various cultures view marriage in varying ways, and result in established expectations on the part of individuals or institutions. Generally speaking, these expectations are fairly deep-seated and will, as a consequence, tend to influence the person approaching marriage both in regard to intellectual understanding and in regard to a pre-disposition toward conditioning of consent" (I, 32).

            Oportet dicere quod hae considerationes speciali claritate non refulgent; nec apparet earum relevantia pro quaestione de incapacitate consensuali. Utcumque, Nos quoque autumamus quod elementa culturalia possunt contraentem praedisponere ad matrimonialem consensum temperandum, eo nempe sensu ut aliquam essentialem proprietatem (indissolubilitatem vel unitatem) excludat. Talis hypothesis ad rem esse poterit si ageretur de simulatione, minime autem de incapacitate consensuali.

3.         Pergit vero Iudex: "If the two parties come from differing cultures, there is an even greater need to consider these factors, and particularly so when the views held in these cultures are diverging, only minimally compatible or even in conflict. One consequence on a practical level is that the judge may need to invoke the assistance of experts in fields other than psychology. The possible need for this kind of assistance can more readily be seen when one considers the multiplicity of cultural views of marriage and marital expectations which exist in the United States alone, many of which are only minimally, if at all, reconcilable with many other views simultaneously existing in this country" (ib. 33).

            Dum has ideas partim accipimus, ad perplexitatem nos movet argumentum quod relata problemata possint Iudici imponere necessitatem quaerendi consilium peritorum "in fields other than psychology" (verisimilius ageretur de peritis in agro anthropologiae, vel de iis qui peragunt studia "cross-cultural", seu de comparatione valorum culturalium), antequam ad casus solutionem pervenire possit. Enimvero, uti patere debet, nisi aliqua concreta anomalia psychica adsit, omnes qui aetatem legalem pro matrimonio contrahendo attinxerint, quique usu facultatum intellectus ac voluntatis gaudent, possunt intellegere ac acceptare ea quae Ecclesia praesentat (etiam in coeremonia nuptiali) uti constitutiva essentialia pactionis coniugalis. Casu quo, quamvis nupturiens (per verba vel per signa) manifestet suum consensum foederi coniugali uti id ab Ecclesia proponitur, praeditus est formatione culturali eum praedisponente ad excludendum aliquod essentiale elementum huius pactionis matrimonialis, ecce nos ante possibilitatem simulationis. Utcumque, data huiusmodi hypothesi, non facile concipitur casus in quo auxilium periti tribunalibus ecclesiasticis opus fuisset ad discendum quod pars actrix vel conventa procesisset de cultura vel "contextu sociali" quo, ex. gr., divortium (uti accidit in fere omnibus nationibus mundi occidentalis) vel polygamia (uti in plurimis partibus Africae) late acceptantur. Quaestio quae proponitur pro iudiciali resolutione est utrum nupturiens suam mentem vel praeiudicium culturale vertisset in positivum voluntatis actum quo matrimonii indissolubilitas vel unitas respuebatur. Iudex vero, ut ad prudentem decisionem circa hanc quaestionem pervenire queat, nullam experitur necessitatem exeundi a sphaera probatae iurisprudentiae.

4.         - Opportunam etsi brevem mentionem adhuc facere possumus de principiis iurisprudentialibus relate ad alias duas quaestiones. Sententia in prima instantia exscribet elementa, vel potius qualitates, quae propositae sunt in aliquo studio canonico anni 1972, uti essentiales ad validam iuridicam consortii vitae coniugalis constitutionem. Inter eas recensentur: "stability in work", "maturity of conduct throughout the ordinary events of daily life", "self-control or temperance necessary for any reasonable and 'human' form of conduct", "stability of conduct and capability of adapting to circumstances", "gentleness and kindness of character and manners in mutual relationships", "mutual communication or consultation on important aspects of conjugal or family life"... (Acta, I, 30).

            Rotalis sententia coram Raad d. 14 aprilis 1975 (quae citatur uti unus ex fontibus c. 1095, 3º: Codex Iuris Canonici, Fontium Annotatione Auctus; Lib. Ed. Vat., 1989, p. 301) iam longe lateque ponderavit istum elenchum qualitatum, ac eius possibilem valorem iuridicum pro validitate consensus praestiti. Animadversio ab Auditore Rotali facta adhuc videtur persuasiva esse: "Si omnia et singula relata elementa consensui matrimoniali essentialia sunt, legitime quaeritur: Quisnam est matrimonii capax? Estne infelix matrimonium quod invalidum declarari nequit?" (RRD, vol. 67, pp. 243-245). Dum elementa vel qualitates elenchatae haud dubio desiderabiles sunt ad perfectionem convictus matrimonialis, nulla exstat basis iuridica ad postulandam possessionem huiusmodi qualitatum, vel capacitatem eas vivendi, uti requisitum pro valido consensu matrimoniali; nec est ulla sententia rotalis quae argumentum praebeat ad talem thesim sustinendam.

5.         - Proinde ad admirationem movet quod Iudex in praesenti causa hanc thesim proponat. Ad maiorem adhuc admirationem movent distinctiones quas ille suggerit. Insistit vero Iudex: "A fundamental incapacity on the part of either party to fulfill substantially these kind of obligations would render a marriage null. A less serious but, nonetheless, real incapacity on the part of both parties would render them incapable of marriage with one another" (I, 30). Haec autem affirmatio videtur esse graviter erronea. Dum causae cuiusvis incapacitatis semper graves sint oportet, possunt quidem graves esse maiori minorive gradu. Attamen patere debet quod incapacitas ipsa gradus non tolerat; totalis est enim ex natura sua. Modo quidem inadmissibili proponitur discrimen inter "a fundamental incapacity", ac "a less serious but nevertheless real incapacity". Qui se exprimit cum tali impraecisione, videtur confundere "difficultatem" pro impletione officiorum coniugalium, cum "incapacitate" eadem officia implendi; e contra, sana iurisprudentia constanter docet huiusmodi notiones confundi non posse. Summus vero Pontifex hoc memoravit in Allocutione coram Rota Romana, anno 1987, habita: "Per il canonista deve rimanere chiaro il principio che solo la incapacità, e non già la difficoltà a prestare il consenso e a realizzare una vera comunità di vita e di amore, rende nullo il matrimonio" (AAS vol. 79 (1987) 1457)

6.         - Incapacitas relativa. Maius vero momentum tribuendum est facto quod Sententia invocat sic dictum principium "incapacitatis relativae"; prolata vero decisio in hoc principio partialiter innititur (I, 41).

            Verum est quod tempore juris condendi aliquando proposita est incapacitas sic dicta "relativa", eo nempe sensu quod capacitas ad validum consensum matrimonialem emittendum iudicanda esset relate non ad matrimonium in se consideratum, sed ad compartem concretum de quo in casu (cfr. c. Serrano, d. 9 iulii 1976: RRD, vol. 68, p. 317; d. 18 novembris 1977: vol. 69, p. 460). Sufficeret ergo, ad hypothesim incapacitatis probandam, quod nupturiens incapax fuisset essentialia iura/officia critice aestimandi vel suscipiendi relate ad unam determinatam personam tantum, non autem necessarie relate ad alios. Cum illa persona, minime vero cum alia, incapax esset validum matrimonium contrahendi. Sic criterium pro incapacitate iudicanda aliquomodo fit omnino "subiectivum" (i.e. de persona ad personam), minime vero "obiectivum" (eo sensu ut de persona ad institutum matrimoniale esset). Codex tamen anno 1983 promulgatus hoc subiectivum criterium non recepit, sed illud tantum obiectivum, uti patet ex textu can. 1095 ("Sunt incapaces matrimonii contrahendi: ... qui laborant gravi defectu discretionis iudicii circa iura et officia matrimonialia essentialia...; qui ob causas naturae psychicae obligationes matrimonii essentiales assumere non valent").

7.         - Patet matrimonium relationem inter duas personas implicare, seu relationem interpersonalem esse. Uti par est, lex ecclesiastica exigit veritatem in actu constitutionali quo huiusmodi relatio instituitur, id est, in ipso actu consensus matrimonialis (cfr. c. Serrano, d. 2 iunii 1989, in una Umuahiaen., n. 8). Consensus ergo debet esse sine dolo (c. 1098), sine simulatione (c. 1101, § 2), sine errore in persona (c. 1097, §1). Quod tamen ad capacitatem consensualem sub c. 1095 attinet, haec in terminis relativis seu interpersonalibus non dimetitur; relatio quae metiri ac iudicari debet, cum de capacitate matrimonialem consensum valide praestandi agitur, non est de persona ad personam, sed de persona ad institutum matrimoniale (sub aspectu quidem eius iurium/officiorum essentialium).

            "Sicuti connubii natura a voluntate hominum non pendet, ita pariter iura-obligationes essentialia matrimonii suam habent obiectivam vim et exsistentiam. Non igitur agendi et essendi ratio personarum moralem bonitatem et validitatem iuridicam confert actibus humanis, sed istorum conformitas cum ordine morali-iuridico obiectivo. Exinde, etiam capacitas eiusmodi... refertur ac referri debet non de subiecto ad subiectum, sed obiective ad matrimonii obligationes essentiales" (c. Pompedda, d. 19 februarii 1982: RRD, vol. 74, p. 90).

8.         - In una recentiori decisione rotali negative responditur quaestioni "an admitti possit relativa incapacitas... quatenus nempe contrahens uterque de se seu seorsum consideratus sufficienter capax probetur onera assumendi, dum incapax evadit in relatione ad personam alterius contrahentis"; e contra, "infrascripti Patres tenent servandum stricte esse textum legis, nempe canonis 1095, n. 3, ubi una agnoscitur relativitas, quae est quoad attinet ad obligationes matrimonii essentiales. Iudex potest leges interpretari, sed non potest nec debet legislatori sese substituere" (c. Civili, d. 2 martii 1993, n. 8).

            "Quapropter unum criterium, obiective validum et iuridice definitum, videtur exstare relatio eiusdem incapacitatis cum obligationibus essentialibus matrimonii" (M. F. Pompedda: "Incapacitas Adsumendi Obligationes Matrimonii Essentiales": Periodica LXXV (1986), pp. 149-151).

            Theoria igitur "incapacitatis relativae" fundamento destituta apparet nec numquam recepta est a probata iurisprudentia rotali. Inter decisiones H.A.T. quae eam respuunt, cfr. c. Raad, d. 14 aprilis 1975 (vol. 69, p. 260); c. Di Felice, d. 12 nov. 1977 (vol. 69, p. 453); c. Lefebvre, d. 4 febr. 1978; c. Agustoni, d. 20 febr. 1979; c. Parisella, d. 15 martii 1979; c. Bruno, d. 22 febr. 1980 (vol. 72, p. 127); c. Fiore, d. 27 maii 1981 (vol. 73, pp. 314-317); c. Pompedda, d. 19 febr. 1982 (vol. 74, p. 90); c. Egan, d. 19 iulii 1984 (vol. 76, p. 471); c. Stankiewicz, d. 24 oct. 1985, (vol. 77, pp. 448ss); c. Ragni, d. 24 maii 1988, n. 5; etc.

9.         - "Incapacitas relativa" uti expressio pseudo-iuridica habenda est, fere idem significans ac illud phaenomenon quod psychologi "incompatibilitatem" vocant. Psychologi, cum dicunt duas personas esse "incompatibiles", intendunt affirmare quod valde difficile est pro eis amicali modo convivere. Attamen iuxta christianam hominis visionem, quantumvis difficile sit ut duae personae convivant insimul cum mutuo affectu, numquam impossibile est ut inter se relationem iustitiae et caritatis habeant ac servent.

10.       - Partes, quae libenter sese sicut maritum ac uxorem olim elegerunt, possunt paulatim declinare eousque ut eis videatur moraliter impossibile prosequi pacificam cohabitationem. Seposito casu doli (quo c. 1098 invocari posset ut caput nullitatis), talis radicalis mutatio in reciproca aestimatione generatim oritur ex mendis moralibus utriusque partis: nempe ex egoismo, superbia, spiritu critico, resistentia ad offensiones dimittendas... Hoc in casu, improprie de his defectibus sicut de "incapacitatibus" quis loquitur. Mendae enim vincibiles sunt, easque, saltem in initio, partes ex regula facile vincere potuerunt, si elegissent humiles esse, veniam invicem petere ac dare, ac noviter incipere... Omnes capaces sunt huiusmodi electionum; sed non omnes eligunt sic facere, praesertim si orationem negligunt, eo vel magis si consilia negativa a familiaribus vel amicis recipiunt.

11.       - Si partes (vel una ex illis) ad moralem impossibilitatem perseverandi in convictu coniugali tandem perveniunt, possibilitas semper remanet quod hoc consequentia non sit alicuius constitutionalis "incapacitatis", quae adfuit in momento consensus, sed subsequentis negligentiae studii necessarii ad vitam matrimonialem sustinendam. In verbis autem Summi Pontificis: "Il fallimento dell'unione coniugale, peraltro, non è mai in sé una prova per dimostrare tale incapacità dei contraenti, i quali possono aver trascurato, o usato male, i mezzi sia naturali che soprannaturali a loro disposizione, oppure non aver accettato i limiti inevitabili ed i pesi della vita coniugale, sia per blocchi di natura inconscia, sia per lievi patologie che non intaccano la sostanziale libertà umana, sia, infine, per deficienze di ordine morale" (AAS, vol. 79 (1987), ibid.). Patet igitur quod allegationes vel diagnoses de "incompatibilitate" omnino impares sunt ad iudicialem certitudinem de incapacitate consensuali gignendam.

12.       - Praeterea, dum observantia erga inviolabilitatem ac exclusivitatem coniugalis vinculi sine ullo dubio habenda est sicut essentialis matrimonii obligatio, non idem affirmare licet de effectiva perseverantia in cohabitatione coniugali. Si moraliter impossibile fit pro utraque vel alterutra parte in convictu coniugali pergere, tunc Ecclesia eorum separarationem praecavet (cc. 1151-1155).