cormacburke.me.ke

            2. - In iure. - Canon 1095 statuit: «Sunt incapaces matrimonii contrahendi: ... 2. qui laborant gravi defectu discretionis iudicii circa iura et officia matrimonialia essentialia mutuo tradenda et acceptanda; 3. qui ob causas naturae psychicae obligationes matrimonii essentiales assumere non valent».

            Si ius connubii fundamentale hominis ius est, radicatae inclinationi naturali correspondens, incapacitas ad consensum matrimonialem valide praebendum, quam nn. 2 ac 3 huius canonis contemplantur, notabile vitium praesupponit quod tantummodo provenire potest a quadam gravi anomalia, in psychicis nupturientis facultatibus (cf. decis. coram infrascripto Ponente, diei 18 iunii 1990, in una Corcagien., n. 2).

            Summus Pontifex speciali modo de hoc disseruit in allocutionibus, annis 1987 ac 1988, ad Rotam Romanam habitis. «Per il canonista deve rimanere chiaro il principio che solo la incapacità, e non già la difficoltà a prestare il consenso... rende nullo il matrimonio... Una vera incapacità è ipotizzabile solo in presenza di una seria forma di anomalia che, comunque si voglia definire, deve intaccare sostanzialmente la capacità di intendere e/o di volere del contraente» (AAS vol. 79 [1987] 1457).

            3. - Minime vero facilis res est determinare quid in relationibus coniugalibus «normale» sit. Hodierni anthropologi ac psychologi non-christiani saepe tractant hanc materiam intra terminos cuiusdam «normae», quae pro anthropologis christianis «quid ideale» potius esset: meta scilicet ad persequendum, quae tamen perraro - si umquam - in praxi plene attingitur. Quin ex hoc iudicium feratur super valore huiusmodi «normae idealis», aliis in sphaeris, patet illam parum iurisperitis interesse ad determinandam capacitatem minimam quae pro valido consensu matrimoniali necessaria sit.

            Ioannes Paulus II de hoc locutus est anno 1988: «Per il canonista, che si ispira alla suddetta visione integrale della persona [offerta dall'antropologia cristiana], il concetto di normalità, e cioè della normale condizione umana in questo mondo, comprende anche moderate forme di difficoltà psicologica... In assenza di una simile visione integrale dell'essere umano, sul piano teorico la normalità diviene facilmente un mito, e sul piano pratico, si finisce per negare alla maggioranza delle persone la possibilità di prestare un valido consenso» (AAS vol. 80 [1988] 1181).

            Eadem Summi Pontificis allocutio denuntiavit periculum cuiusdam «indebita sopravalutazione del concetto di capacità matrimoniale», ac interpellationem fecit contra errorem qui capacitatem iudicaret «non in riferimento alla capacità minima, sufficiente per un valido consenso, bensì all'ideale di una piena maturità in ordine ad una vita 413 coniugale felice» (ib., 1183).

            4. - Iuxta doctrinam christianam, peccatum originale anomalias seu tendentias introduxit, ad deviandum a recto ordine, in fere omnes humanae naturae aspectus. Hae anomaliae vel abnormalitates in sphaera sexualitatis modo particulari notantur. Propterea non est cur miremur oporteat si relatio sexualis, in matrimonio quoque, praedita sit aliquibus tendentiis vel actionibus quae «ideali normalitati» non correspondent. «Mera sexualis actus peragendi abnormitas non sufficeret [ad incapacitatem probandam], eo vel magis quod conceptus normalis sexualitatis, apud sexuologos, fit in dies magis incertus. Normalitas enim consideratur tamquam processus qui continuis mutationibus subiectus est...» (coram Pinto, diei 3 decembris 1982: ARRT Dec., vol. LXXIV, p. 567).

            Aequo modo ac theologia moralis debet evitare rigidam casuisticam («casuistry») in hac sphaera, ita iurisprudentia ac doctrina canonica caveant oportet ne incapacitatem, ad validam relationem coniugalem stabiliendam, modo automatico attribuant cuilibet personae cuius sexualis ratio agendi discedat ab illa quae uti «norma perfecta» considerari posset. In hisce vero casibus, ut pro invaliditate concludere liceat, probandum est non tantum recessum a norma gravem fuisse, sed etiam anomaliam momento consensus adfuisse, ac ipsam personam incapacem effecisse, modo quidem permanenti, ne quendam essentialem matrimonii obligationem assumere valeret.

            5. - Matrimonii essentiales obligationes illae sunt quae matrimonii essentiam ita fundamentaliter tangunt ut, si desit capacitas illas adimplendi, matrimonium constitui seu in esse poni penitus non possit. Aliis verbis, sunt illae obligationes quae derivantur a tribus «bonis» augustinianis - fide, prole, sacramento - quae quidem bona, uti semper creditum est, coniugium essentialiter characterizant, quia matrimonium esse incipere non potest si contrahens non acceptet ea quae in illis necessarie implicantur, vel si capacitatem ea adimplendi non possideat. «Prae oculis habendum est non quemlibet defectum sufficere ad matrimonii nullitatem declarandam, sed tantum debere esse, qui contrahentem liberae electionis peragendae vel trium bonorum essentialia onera assumendi incapacem reddat» (coram Pinto, diei 8 iulii 1974, ARRT Dec., vol. LXVI, p. 501). «Non quivis defectus aequilibrii vel maturitatis sufficit ad inducendam matrimonialis consensus nullitatem: istam inducere tantummodo valet defectus talis qui contrahentem efficiat incapacem liberae electionis vel adsumendi onera essentialia atque in specie tria connubii bona. Matrimonium scilicet haberi nequit culmen maturitatis acquisitae, sed potius gradus in processu ad pleniorem maturitatem acquirendam» (coram Pompedda, diei 3 iulii 1979, ARRT Dec., vol.LXXI, p.388).

            6. - Relatio vero coniugalis alias multas obligationes utique complectitur, quae pro pleno matrimonialis vitae exitu magni momenti sunt, minime vero essentiales pro eius constitutione «in fieri». Magna difficultas, vel etiam radicata «impossibilitas» (uti esse videretur) servandi istas obligationes (ex. gr. constitutionalis incapacitas ad 414 iracundiam moderandam, ex parte personae valde irascibilis), matrimonium nullum non reddit. «Iura essentialia enim non vero determinationes accidentales vitae coniugali tradere et accipere debent coniuges, dum consensum matrimonialem manifestant... Si ipsi igitur quodammodo impediantur, ut recte intelligant et libere eligant non iura et onera matrimonii, sed tantum honestum modum agendi in adiunctis, ex matrimonio consequentibus vel in futura vitae coniugales consuetudine adventiciis, validum consensum ad matrimonium ineundum certo praestare valent» (coram Di Felice, diei 12 decembris 1970: ARRT Dec., vol. LXII, p. 1152).

            7. - Ideoque, cum de praetensa incapacitate consensuali agitur, Iudices debent exigere, ac Advocati debent proferre, specificam naturam matrimonialis obligationis ad quam asserta incapacitas refertur. «Ne sententiae pro nullitate matrimonii ex incapacitate onera coniugalia adimplendi propter morbum vel abnormitatem psychicam adeo vagae eveniant ut cuncta amplectantur connubia quae infelicem nacta sint exitum, necesse est in ipsis aperte significari de quo tandem onere disputetur et, hoc patefacto, cur morbus vel abnormitas de qua agitur impedivisse iudicetur quominus onus illud adimpleri posset» (coram Egan, diei 14 ianuarii 1981: ARRT Dec., vol. LXXIII, p. 13).

            8. - Etsi sphaera intimarum relationum physicarum magnum momentum, uti par est, pro vita coniugali habet, non videtur quod anomaliae ob quas sexualis relatio coniugalis solummodo fit difficilior - ex. gr. transvestismus seu tendentia vel compulsio ad vestes alterius sexus induendas, praesertim cum copula quaeritur - consensum nullum reddere possint, ex capite incapacitatis. Huiusmodi anomaliae illud «bene esse» coniugalis relationis equidem detrectant; eius tamen «esse» radicaliter non afficiunt. Ad iurisprudentiam spectat - si liceat nos sic exprimere - «validam essentiam» matrimonii, minime autem eius «idealem essentiam», investigare.

            9. - In can. 1095, cum defectus discretionis iudicii tum incapacitas assumendi, ad essentiales matrimonii obligationes referuntur. Dimetienda igitur sunt ratione habita cum matrimonii institutione, minime vero cum specifico coniuge quem quis elegit. Quaedam acceptabilia iuridica criteria stabiliri absdubio possunt ad perpendendam capacitatem discernendi vel assumendi illas matrimonii obligationes quae per se sunt essentiales. Nulla, e contra, stabiliri possunt ad metiendam capacitatem uniuscuiusque personae prudenter eligendi singularem consortem vel ducendi felicem vitam matrimonialem cum ipso. Rationabile vero est requirere a Tribunalibus ut iudicent de capacitate quae de persona ad institutum (matrimoniale) refertur; etenim, quamvis specialiter delicatum sit hoc specificum Iudicum munus, id quod ipsi prae oculis imprimis tenere debent sunt constantes valores («the constants») humanae naturae, necnon essentialia instituti illius quod principale est inter institutiones humanas. Aliis autem verbis, ea elementa quae praecipuum fundamentum pro eorum iudicio offerunt, obiectiva sunt. Rationabile tamen non erit exigere ut Tribunalia iudicent de capacitate quae de persona ad personam 415 refertur, quia tunc omnia casus elementa subiectiva sunt (cf. decis. coram Pompedda, die 19 februarii 1982: ARRT Dec., vol. LXXIV, p. 90, n. 9).

            Iudicium ergo circa relativam moralem capacitatem non videtur cadere intra competentiam legis. Proinde, simplex factum quod quis se moraliter incapacem sentit ad servandum convictum coniugalem cum concreta comparte quam ipse elegit - cum forte iustificationem ad separationem consiliandam praebeat - minime sufficit ad iudicialiter declarandum consensum matrimonialem nullum fuisse.

            10. - Matrimonii naufragium radices vel rationes «seminales» semper invenit in aliquo facto, quod forse nihil aliud erat quam praetermissio, ex parte unius vel alterius coniugis, irascibilitatem moderandi, vel veniam petendi, vel legitimis alterius praeferentiis satisfaciendi. Attamen id quod tribunali matrimoniali incumbit non est rationes dare cur matrimonium naufragium fecerit, nec ponderare utrum «vitale» («viable») fuisset necne, sed iudicare de eius validitate; speciatim, si de causa sub can. 1095 agitur, sententiam ferre utrum capacitas consensualis in alterutra parte defecerit an non. «Vitalitas» (viability) non videtur esse legitimus terminus iuridicus. Relatio inter personas plene «vitalis» - sed invalida - esse potest; et e converso.

            11. - In hoc contextu licet animadvertere quod, in praxi aliquorum Tribunalium, permittitur ut quaestiones irrelevantes vel immo et in errorem inducentes testibus vel peritis ponantur; exempli gratia: «Estne quaedam condicio vel personalitatis indoles, quae in parte actrice/conventa inveniri dicatur, talis quae ad matrimonii destructionem logice duceret?». Cum quis potest destruere tantum id quod exsistebat, huiusmodi quaestiones (inexcusabiliter aequivocae) implicant comprehensionem radicaliter erroneam circa id de quo in causa matrimonii nullitatis agitur. Matrimonium nullum, cum numquam exstiterit, nec destruitur nec destrui poterat. Quaestiones testibus peritisque ponantur oportet quae in lumine collocare possint illam putativi matrimonii praecisam «non-exsistentiam» (si sic, in casu, sit), ita ut haec radicalis «non-existentia» iudicialiter declarari queat.