Decretum d. 30 ianuarii 1997, coram Burke (nullitas sententiae)
IN IURE ET IN FACTO
1. Post septem annos a primo occursu et plures annos consuetudinis, Raficus libanensis ac in Ecclesia Maronita baptizatus, cum Lina. et ipsa libanensis maronita, in monasterio maronitico "Couvent X" d. 15 maii 1987 matrimonium contraxit. Inde ab initio, uti videtur, conviventia haud felix erat, praesertim ob intrusionem matris mulieris in vitam coniugum; ac per undecim tantum menses perduravit. Quamquam filius natus est, mulier maritum dereliquit et domum parentum petiit. Redire noluit, non obstantibus pluribus conaminibus ex parte viri ad vitam communem denuo instaurandam. Eodem anno 1988 vir primum in Status Foederatos Americae commigravit, ac dein in Canadem, ubi adhuc vivit.
Die 26 augusti 1995 vir libellum praesentavit Tribunali SS.MI. Salvatoris Marianopolitani Graecorum Melkitarum Canadens. in quo declarationem nullitatis initi matrimonii petivit, ob gravem defectum discretionis iudicii in alterutra parte. Aditum Tribunal, can. 1539, 4 CCEO invocato, a Tribunali Libanensi obtinuit licentiam causam audiendi. Die 8 novembris 1995, conventa citata est pro sessione ad dubium concordandum d. 8 ianuarii 1996. Constat quod ipsa (in Libano semper degens) citationem recepit, sed statim non respondit. Reapse die 8 ianuarii 1996, mulier absens a iudicio declarata est. Die vero 12 ianuarii dubium concordatum est iuxta petitionem actoris. Praepropera instructione peracta cum auditione actoris et trium tantum testium, iudex unicus, nulla opinione peritali recepta, sententiam affirmativam d. 23 februarii 1996 tulit. Notificatio sententiae conventae pervenit d. 21 martii 1996; ac ipsa, d. 1 aprilis per Tribunal Maroniticum Unificatum, ad N.A.F. appellationem adversus praefatam sententiam rite interposuit, una cum querela nullitatis sententiae. Die 6 maii 1996 appellatio recepta est apud hoc Tribunal.
2. Motiva quae conventa adducit pro nullitate sententiae evincenda sunt: A) non observantia can. 1297 CCEO; B) ius defensionis negatum (can. 1303, 7 CCEO); C) incompetentia tribunalis ecclesiastici Marianopolitani Melkitarum ad normam can. 1359 CCEO (cf. Add. Actis 7).
Can. 1297 CCEO statuit: "Sententia quam primum intimetur indicatis terminis, intra quos appellatio a sententia interponi potest, neque ante intimationem vim ullam habet, etsi pars dispositiva sententiae iudice permittente partibus notificata est" (cfr c. 1614 CIC). De non observantia huius normae, in casu, mulier expresse non affirmat. Ex actis tantum constat quod eadem die in qua sententia lata fuit, id est 23 februarii 1996, Tribunal decisionem litteris partibus notificavit (quin, uti videtur, exemplar sententiae missum fuerit). Utcumque ex non observantia canonis insequitur tantum suspensio vis sententiae, minime autem eius nullitas.
3. Argumentum pro incompetentia tribunalis innititur in n. 4 can. 1359 CCEO (cfr. c. 1673 CIC). Ibi statuitur quod in causis de matrimonii nullitate, quae non sint Sedi Apostolicae reservatae, competens est "tribunal loci, ubi de facto colligendae sunt pleraeque probationes, dummodo Vicarii iudicialis domicilii partis conventae ea audita consentiat". Verisimiliter, uti adnotat Patrona pro parte conventa, pleraeque probationes colligendae essent potius in Libano quam in Canada; transeat tamen, in casu, cum constat quod Vicarius iudicialis conventae, ipsa audita ac non renuente, consensisset in auditione coram tribunali Marianopolitano Melkitarum.
4. Uti quaestio principalis adhuc considerare debemus utrum ius defensionis in casu mulieris denegatum fuisset annon. "Sententia vitio insanabilis nullitatis laborat, si:... ius defensionis alterutri parti denegatum est" (c. 1303, n. 7 CCEO; cfr. c. 1620, n. 7 CIC).
Verum est quod conventa rite citata fuit, ac Tribunali constabat quod citationem recepit. Verum quoque est quod d. 8 ianuarii 1996, cum mulier absens declarata fuit, nulla eius citationi responsio recepta fuerat a Tribunali. Attamen, quod absentia conventae omnino legitima fuit, seu sine culpa ex sua parte, certissime probatur epistulis iudicis primi gradus d. 15 martii 1996 (Acta, p. 1: "Le 5 mars 96, j'ai reçu par le courrier canadien une enveloppe postée le 1er mars 96. J'y ai trouvé une lettre, datée le 27.2.96, adressée à moi par S.E. Mgr. Joseph Khoury, Administrateur apostolique du diocèse Saint-Maron du Canada, qui venait de prendre possession de sa fonction quelques jours auparavant. Sa lettre à moi contenait 4 documents. Le document n. 2 est une lettre de la défenderesse Lina en quatre pages, signée para elle, datée le 27.12.95, envoyée à l'adresse de l'Evêché maronite à Montréal à S.E. Mgr. Georges AbiSaber, ex-évêque maronite à Montréal, et non à l'adresse de ce tribunal qui n'en a rien su jusqu'au 5 mars 96. Il y avait vacance de siège maronite à Montréal, comme le dit bien dans sa lettre Mgr. Joseph Khoury. Quand celui-ci a pris possession de sa fonction, il a ouvert le courrier qui attendait et m'a envoyé ce que je viens de mentionner") et Administratoris Apostolici Sancti Maronis diei 27 febr. 1996 (Acta, p. 7).
5. Ex his eruitur quod mulier, iudicio perdurante, respondit citationi Tribunalis d. 8 nov. 1995, et declaravit se paratam esse ad deponendum; impedimentum exortum est quia epistula mulieris, d. 27 dec. 1995 missa, tantum d. 5 martii 1996, sententia iam prolata et actis causae Tribunali appellationis Canadiensi missis, ad Tribunal primae instantiae pervenit.
6. Proinde, cum absentia conventae absque culpa ex parte sua fuisset, ipsa querela nullitatis uti potest (cfr. c. 1273 § 2 CCEO; cfr. c. 1593. § 2 CIC). Praeceps autem consequens mulieris absentiae, et quidem sine culpa, est quod ipsa omni iure defensionis iniuste privata fuit. Nullum vero contradictorium erat in casu. Conventa nec concordatum caput nec testes nec probationes cognoscere potuit. Nulla occasio ei data fuit contradicendi, testes ex sua parte adducendi, patronum habendi... Uti videtur, ipsa hucusque ignorat motiva seu rationes petitionis actoreae, cum libellus ei haud sit notificatus; immo nec forsan ipsius sententiae textus integralis ei missus fuit.
7. Privatio iuris defensionis in casu vitium insanabilis nullitatis sententiae provocat (c. 1303, 7° CCEO; cfr. c. 1620, 7° CIC).
8, Addere volumus quod, attentis distantia loci commorationis mulieris conventae necnon circumstantiis in quibus natio Libanensis versabatur, longius temporis spatium pro diversis aspectibus processus prudenter concedendum erat.
9, Quibus omnibus in iure et in factis perpensis, infrascripti Patres Auditores de Turno, quaestioni incidentali propositae respondere censuerunt:
"CONSTARE, in casu, DE INSANABILI NULLITATE SENTENTIAE A TRIBUNALI SS.MI SALVATORIS MARIANOPOLITANI GRAECORUM MELKITARUM DIE 23 FEBRUARII 1996 LATAE".
10. Causa igitur remittenda est ad Tribunal primae instantiae quod iuxta normam canonicam agat. Oportet ut interrogentur mulier et alii testes (si et quatenus) Libano degentes, ope habita normalis cooperationis inter tribunalia.
Praesens Decretum notificetur omnibus, quorum intersit, ad omnes iuris effectus.
Datum Romae, in Sede Tribunalis Rotae Romanae, die 30 ianuarii 1997.
Cormac BURKE, Ponens
Kenneth E. BOCCAFOLA
Daniel FALTIN